Çoğu Türkçe ekten birden fazla vardır. Örnek vermek gerekirse birinci çoğul kişi teklik tamlanan ekleri -ımız/-imiz/-umuz/-ümüz/-mız/-miz/-muz/-müz'dür. Peki, bir çeviri yaparken ne olacağı oyun oynanırken belli olacak bir ögeye bunlardan hangisini eklersiniz?
Mesela oyuncu takımının bir eşyası zarar gördüğü zaman gösterilecek bir mesaj olsa, bu mesajı nasıl yazardınız? Alışkanlıktan dolayı şöyle bir şey yazabilirsiniz:
Olamaz! $eşya'mız zarar gördü!
Kulağa iyi geliyor olabilir. Ancak, ya zarar gören eşya mesela "PÜRMÜZ" olursa? Bilgisayar Türkçe bilmez. Sadece
emrettiğiniz şeyi yapar ve $eşya yerine eşya ismini yazıp bırakıverir. Yani oyuncu şu mesajı görür:
Olamaz! PÜRMÜZ'mız zarar gördü!
Peki bu sorun nasıl çözülebilir? Kelimeleri inceleyen ve istenen ekin uygun şeklini oyun çalışırken dinamik olarak tespit eden bir sistem kurulmalıdır. Böylece çevirirken yerinde ne yazacağını bilemediğimiz değişkenlere keyfî ekler vermek yerine bu sistemin tanıyacağı yer tutucu bir sembol yazarak tutarlı şekilde doğru olan eklerle değiştirilmesini sağlayabiliriz.
Öncelikle ekleri çözümlememiz gerekiyor. Günlük hayatta konuşurken veya yazarken fark etmesek de konuşma şeklimizi kurallar belirliyor. Bu kurallar bazen basit, bazen de yüzyıllar boyu evrilip değişerek bize geldiği için karmaşık olabiliyor. Önceden verdiğim örnek -birinci çoğul kişi teklik tamlanan ekleri- ikinci gruba ait, ancak onun kuralları bile çok zorluk çekmeden çıkarılabiliyor. Dilimizin iyi tarafı da çoğunluklu olarak kurallarının çok fazla istisnaya sahip olmaması.
Bir ekin kurallarını çıkarmak için izleyeceğimiz süreç basit.
- Bütün ekleri bul
- Eklere bak
- Kuralı çıkar
Bütün ekleri bulmak için o eki tek tek sözcüklere getiririz. Bulduğumuz eklerde harflerin tek tek neye göre değiştiğini buluruz. Ekleri sözcüklere getirirken bütün olasılıkları karşıladığımızdan emin olmalıyız. Türkçede bir ekin umursadığı genellikle 2 şey vardır. Bunlar, geldiği sözcüğün son hecesinin sesli harfinin arka/ön ekseninde ve düz/yuvarlak ekseninde nerede olduğu; bir de son harfinin sesli harf mi, sert sessiz harf mi yoksa yumuşak sessiz harf mi olduğudur.
Verilen kelimeler bütün bu olasılıkları içermektedir:
aba, abi, ahu, ölü / bağ, çim, kum, çöl / saç, tip, kut, gök
Sessiz harfler genellikle değişmez. Farklı sessiz harfler genellikle iki sesli harfin yan yana gelmesinden kaynaklanır. (Arapça kökenli ikiz ünsüz ile biten sözcüklerde ve "su" gibi az sayıda Türkçe kökenli sözcüklerde sessiz harf uyumsuzluğu olabilir ancak bu durum bu yazının kapsamı dışındadır.)
Sesli harflerdeki değişimi anlamak için ise Türkçedeki sesli harflerin sınıflandırıldığı iki boyutlu sistemi anlamak gerekir. Sesli harfler aşağıdaki tabloyu takip eder.
| Girdi | Arka | Ön | ||
|---|---|---|---|---|
| Düz | Yuvarlak | Düz | Yuvarlak | |
| a, ı | o, u | e, i | ö, ü | |
| İkili Çıktı | a | e | ||
| Dörtlü Çıktı | ı | u | i | ü |
Görüldüğü gibi iki tane uyum sistemi vardır. Eklerin bazıları ikili sistemi, bazıları dörtlü sistemi takip eder.
Örneğin belirtme hâl eki dörtlü sistemi takip eder:
bağ-ı, çim-i, kum-u, çöl-ü
Ve yönelme hâl eki ikili sistemi takip eder:
bağ-a, çim-e, kum-a, çöl-e
Tabii örnek olarak verdiğim bu iki en en basit ekler. Şimdi öğrendiğimiz bu bilgileri de bazı eklerin (y) kaynaştırma harfini, bazılarının (s), bazılarının ise (n)'yi aldığı bilgisiyle birleştirip belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma, tamlayan, araç hâl ekleri; birinci tekil kişi teklik, birinci tekil kişi çokluk, birinci çoğul kişi teklik, birinci çoğul kişi çokluk, ikinci tekil kişi teklik... anlayacağınız daha çok iş var.
Ancak bütün bu uğraşların sonucunda verdiğimiz emeğin hakkını alıyoruz. Artık oyunda "$hedef kişisine hasar verildi!" demek zorunda kalmıyoruz ve "yonelme($hedef) hasar verildi!" benzeri bir sembol koyarak sinir bozucu uzunlukta cümlelerden kaçınabiliyoruz.
Kurduğum bu sisteme ve bu sisteme uygun yazdığım yazılıma ESFFX ismini verdim ve hakkındaki görüşlerinizi duymak için yamanın çıkmasını sabırsızlıkla bekliyorum.
HERO, GERİDÖNÜŞÜMTAPAR'a saldırıyor!
HERO'nun takımı galip geldi!